Përmbajtja

MUAJI I SHENJTË I RAMAZANIT
1. Muaji Ramazan
1.1. Përcaktimi si muaji i agjërimit
1.2. Nisja dhe mbyllja e muajit
2. Agjërimi
2.1. Vlera dhe dobitë e agjërimit në ramazan
2.2. Kush e ka farz agjërimin?
2.3. Kush nuk e ka farz agjërimin?
2.4. Agjërimi dhe nijeti
2.5. Nisja e agjërimit dhe mbyllja e tij
2.6. Vlerat e syfyrit dhe iftarit
2.7. Duaja e iftarit
2.8. Si kryhet agjërimi, çfarë e prish atë dhe çfarë jo, çfarë duhet të kemi kujdes
2.9. Vaksina dhe injeksioni
3. Namazi i Teravive
4. Zekati dhe sadakaja e fitres
4.1. Zekati si detyrim fetar, si përcaktohet shuma dhe lehtësia e dhënies së tij çdo ramazan
4.2. Fidje
4.3. Sadakaja e fitres; si përcaktohet dhe kujt i jepet
5. Nata e Kadrit
5.1. Vlera e Natës së Kadrit
5.2. Kur është Nata e Kadrit dhe si ta kapësh atë
5.3. Çfarë të bësh Natën e Kadrit
6. Kurani dhe mukabeleja në ramazan
7. Itikafi
7.1. Vlera e itikafit
7.2. Kushtet e përsonit që hyn në itikaf
7.3. Llojet e itikafit
8. Namazi i natës
9. Bajrami

MUAJI I SHENJTË I RAMAZANIT

1. Muaji Ramazan

Kushti i tretë nga pesë kushtet e Islamit është agjërimi i muajit të Ramazanit. Agjërim do të thotë të largohesh nga ngrënia, pirja, kryerja e marrëdhënieve intime me qëllimin e adhurimit që nga agimi deri në perëndimin e diellit. Hyrja e kohës për agjërim dhe fillimi i tij quhet “imsak”; koha e hapjes së agjërimit quhet “iftar”. E ngrëna gjatë natës me nijet agjërimin quhet “syfyr”. Në Kuran na bëhet e ditur se, ashtu si shoqërive para nesh, edhe ne na është bërë obliguar agjërimi si më poshtë:

“O besimtarë! Ju është urdhëruar agjërimi, ashtu si u ishte urdhëruar atyre para jush, që të mund të ruheni nga të këqijat.” (Bekara, 2:183)

1.1. Përcaktimi si muaji i agjërimit

Ramazani, që është muaji i agjërimit, është muaji i një jete të begatshme, është muaji i shpërblimit. Ky muaj na kujton vlerën e mirësive të panumërta me të cilat na ka furnizuar Allahu i Madhërishëm. Mbi të gjitha, në këtë muaj ka filluar të zbresë libri i fundit hyjnor, Kurani Fisnik. Muaji i Ramazanit përcaktohet sipas kalendarit hënor, i cili është dhjetë ditë më pak se kalendari ynë diellor. Kjo është edhe arsyeja që muaji i Ramazanit nuk bie në të njëjtën datë.

Ramazani është një muaj i mëshirës hyjnore, nëpërmjet të cilit besimtarët përfitojnë vlera shpirtërore, virtyt e pjekuri. Agjërimi në këtë muaj ruan nderin dhe dinjitetin e njeriut përballë dëshirave të pasosura të trupit, si ngrënia, pirja dhe epshi.

Profeti Muhamed (a.s.) na ka lajmëruar për të mirat e shumta që do të fitojnë ata që agjërojnë duke thënë: “Kush agjëron muajin e Ramazanit me besim dhe duke shpresuar shpërblim, i falen të gjitha mëkatet e tij.”(Buhari, Iman, 28; Saum, 6)

1.2. Nisja dhe mbyllja e muajit

Muaji i ramazanit fillon me daljen e henes se re, qe do te thote fillimi i muajit Ramazan. Ky muaj zgjat 29 ose 30 dite sipas ketij muaji henor deri ne bajram.

Paraqitja (Shfaqja, Shikimi) e Hënës së re është shenjë e fillimit të muajit hënor (hixhri). Prandaj, meqë Hëna e re është përcaktuese e fillimit të Ramazanit – përkatësisht e agjërimit të tij, Pejgamberi (a.s) ka thënë: “Agjëroni me pamjen e Hënës së re, dhe përfundojeni agjërimin (bëni bajram), me pamjen e saj, e në qoftë se ka ndonjë mjegullinë sa nuk mund ta shihni atë, atëherë plotësojeni muajin Shaban që t’i ketë 30 ditë.” (Buhari dhe të tjerët)

Hënën e re mjafton ta kenë parë dy dëshmitarë, të cilët e njoftojnë përfaqësuesin fetar ose myftiun e vendit, e ky i fton njerëzit për të agjëruar ose për të bërë bajram. Mirëpo, në qoftë se koha është e vrenjtur, me mjegull ose me pluhur, atëherë e mjaftueshme është edhe dëshmia e vetëm një personi. Ja se si e përshkruan Ibn Abasi një rast: “Një fshatar erdhi te Profeti a.s. dhe i tha se e kishte parë Hënën e re të Ramazanit. Pejgamberi a.s. e pyeti: – A dëshmon se nuk ka Zot tjetër përveç Allahut? – Po, dëshmoj! – u përgjigj fshatari. Profeti a.s. përsëri e pyeti: – A dëshmon se unë jam rob dhe i dërguar i Allahut? Ai përsëri i tha: – Po, dëshmoj. Atëherë, Profeti e urdhëroi Bilalin: – Njoftoji njerëzit të agjërojnë.” (Ebu Daud, Tirmidhi, Nesai dhe Ibn Maxhe)

Ndërkaq, lajmërimi i një personi për mbarimin e Ramazanit, është i pamjaftueshëm, sepse me këtë rast detyrimisht kërkohet që të jenë dy persona meshkuj që e kanë parë Hënën e re të muajit sheval, ose një mashkull e dy femra. Kështu, sepse ky është rregulli i përgjithshëm i dëshmisë kur lypset për të dëshmuar diçka.

Me këtë rast le të konstatojmë se zhvillimet tekniko-teknologjike kanë arritur aq larg sa që, nëpërmjet mjeteve moderne, është shumë e mundur që të dihet deri në hollësi se kur ka për t’u bërë Hëna e re, kështu që kjo i largon shumë hamendësime dhe për rrjedhojë edhe përgatitjet për pritjen e Ramazanit dhe të Bajramit si dhe të festave të tjera fetare. Ato mund të bëhen me kohë, e, mbi të gjitha në mes të besimtarëve myslimanë të mbizotërojë një bashkim më se i nevojshëm, i cili jo rrallë herë edhe mungon. Me këtë qasje, në asnjë mënyrë nuk pretendojmë ta minimizojmë rëndësinë e pamjes së Hënës me syrin tonë, gjë që ka peshën dhe rëndësinë e vet dhe, fundja, kjo edhe kërkohet me Sheriat.

2. Agjërimi

Në kuptimin terminologjik saum – agjërim do të thotë: ndërprerje e ngrënies, pirjes dhe e marrëdhënieve seksuale nga koha e agimit të hershëm e deri në mbrëmje (perëndimi i diellit) me qëllim të bërjes ibadet (adhurim). Agjërimi është një nga pesë shtyllat e fesë islame. Ai është bërë farz – detyrim në vitin e dytë të Hixhretit nëpërmjet ajetit:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

“O ju që keni besuar, ju është bërë detyrim agjërimi ashtu siç u qe bërë edhe atyre para jush, ashtu që të bëheni të devotshëm.” (Bekare, 2/183)

2.1. Vlera dhe dobitë e agjërimit në ramazan

Pejgamberi (a.s) na ka mësuar përkitazi me këtë duke theksuar:

“Allahu i Lartësuar ka thënë: – Çdo vepër e njeriut është e vet atij, me përjashtim të agjërimit, sepse atë e bën vetëm për Mua dhe Unë do ta shpërblej për atë. Për agjëruesin ka dy momente të gëzuara: njëri kur ha iftar dhe tjetri kur e takon Zotin e tij. Aroma e gojës së agjëruesit është më e këndshme te Allahu se sa aroma e miskut.” (Buhari, Muslim, Tirmidhi, Ibn Maxhe dhe Nesau)

Përmes këtij lloj adhurimi synon të arrijë gradë të lartë të devotshmërisë dhe përkushtimit ndaj të Gjithëmëshirshmit.

Shoku i Pejgamberit a.s., i quajtur Ebu Umame (r.a.), thotë: “Në një rast i kërkova Pejgamberit a.s. të më thoshte që ta bëja një punë të rëndësishme me të cilën do të kisha shpërblime dhe ai më tha: – Agjëro, sepse ai nuk krahasohet me asgjë!” Unë e pyeta së dyti dhe Pejgamberi a.s. ma dha të njëjtën përgjigje. Unë këmbëngula edhe për të tretën herë e Pejgamberi a.s. prapë ma dha po atë përgjigje: – Agjëro, sepse ai nuk krahasohet me asgjë!” (Nesai)

Në anën tjetër agjërimi kultivon te njeriu ndjenjën e humanizmit, solidaritetit, mëshirës ndaj të tjerëve dhe ia përkujton njeriut takimin me Allahun e Gjithëmëshirshëm. Pejgamberi ynë në një rast ka thënë: “Për atë që agjëron ka dy momente gëzimi: i pari, koha e iftarit kur fillon të hajë, dhe, momenti i dytë, koha kur do ta takojë Zotin e tij.” (Buhari dhe katër koleksionuesit e tjerë)

Agjëruesi gjatë tërë kohës së agjërimit, i kujton të mirat dhe dhuntitë e agjërimit dhe sidomos kënaqësinë më të madhe-takimin me Zotin-Krijuesin e gjithësisë dhe marrjen e shpërblimit prej Tij.

Qarqet mjekësore tashmë kanë vërtetuar se sistemi i tretjes, i cili fillon të funksionojë sapo njeriu të vijë në këtë botë, ka nevojë që herë pas here të pushojë, kështu që këtë për një muaj në vit do ta mundësojë agjërimi. Gjatë agjërimit ushqimet e depozituara në organizëm harxhohen, më pas zëvendësohen me të reja dhe në këtë mënyrë në tërë trupin ndodh një rinovim, gjë që vërteton se agjërimi është i dobishëm për trupin.

Besimtari gjatë kohës që agjëron, përveç të tjerash, fiton përvojë për t’iu kundërvënë dëshirave negative trupore, sepse agjërim nuk do të thotë vetëm ta lësh stomakun të uritur, përkundrazi, do të thotë që edhe pjesët e tjera të trupit, si: sytë, veshët, zemrën, dorën, këmbën, imagjinatën etj. t’i pengosh nga gjërat e ndaluara e mëkatare dhe secilën prej tyre t’i shtysh sipas veçorive të secilës drejt përjetësisë.

Dobi tjetër e agjërimit, gjithashtu, është edhe skalitja e durimit që i bëhet njeriut. Me anë të këtij adhurimi, njeriu merr mësime dhe sprovon durimin, sepse, edhe pse është i uritur, nuk ha, ndonëse është i etur, nuk pi ujë, e përballë të këqijave që mund t’i bëhen, duron duke thënë: “unë jam agjërueshëm”.

2.2. Kush e ka farz agjërimin?

Islami kërkon disa kushte për njerëzit nga të cilët kërkon kryerjen e urdhrave dhe respektimin e ndalimeve të veta. Në këtë kuptim, ashtu si te adhurimet e tjera, edhe te agjërimi, janë bërë përgjegjës personat që kanë zotëruar cilësi të caktuara. Këto janë:

1 – Personi duhet të jetë mysliman. Që dikush ta ketë farz agjërimin, duhet ta ketë pranuar Islamin, domethënë duhet të jetë mysliman. Personat që s’janë myslimanë nuk mund të detyrohen të agjërojnë.

2 – Personi duhet të ketë mbushur moshën e pubertetit dhe të ketë zhvillim mendor normal. Në Islam, personat që nuk e kanë mbushur ende moshën e pubertetit, nuk konsiderohen fetarisht përgjegjës për të kryer adhurime të caktuara. Konkretisht, fëmijët dhe personat me të meta mendore janë përjashtuar nga detyrimi i agjërimit. Këtë specifikë i Dërguari i Allahut paqja qoftë mbi të e ka bërë të ditur me këto fjalë: “Përgjegjësia është hequr nga tre vetë: nga fëmija që s’ka arritur ende moshën e pjekurisë seksuale (adoleshencës), nga i marri gjersa të shërohet dhe nga personi që fle gjersa të zgjohet!” (Buhari, Hudud, 22; Ebu Daud, Hudud, 17; Tirmidhi, Hudud, 1; Ibn Maxhe, Talak, 15; Ahmed b. Hanbel, Musned, 6/100, 101, 144)

3 – Personi duhet të jetë i aftë për të agjëruar dhe duhet të jetë vendas. Duhet të jetë fizikisht i shëndoshë (të mos ketë të meta trupore që e bëjnë të paaftë për të agjëruar), duhet të jetë klinikisht i shëndoshë, pra të mos jetë i sëmurë dhe të jetë vendas, pra jo udhëtar, jo në udhëtim. Agjërimi nuk është farz për personat e paaftë fizikisht për të agjëruar, për personat e sëmurë dhe për personat që janë në udhëtim. Ndërkaq, po qe se këta persona, megjithëkëtë agjërojnë, agjërimi i tyre është i vlefshëm.

2.3. Kush nuk e ka farz agjërimin?

Rastet kur njeriu lirohet nga agjërimi:

– Sëmundja është një prej atyre rasteve, kur njeriu lirohet nga agjërimi, nëse ajo e dëmton agjëruesin e sëmurë ose ia vonon shërimin, kështu që me këshillim të mjekut specialist të fushës dhe të përkushtuar në fe, ai lirohet nga agjërimi, kushtimisht që ditët që ka prishur t’i kompensojë (kaza) më vonë, kur të shërohet.

– Udhëtimi – I njëjtë si me rastin e sëmundjes është edhe rasti i udhëtarit, për shkak të vështirësive që paraqet udhëtimi. Pra, në qoftë se një person është i detyruar të udhëtojë duke agjëruar, dhe kjo për të paraqet vështirësi të jashtëzakonshme, ai nuk duhet të agjërojë, sepse kjo mund ta shpjerë në rrezik jete.

Udhëtimi i ligjshëm që e justifikon mosagjërimin është ai që i shkakton mundime e vështirësi personit, që e ka bërë nijet të arrijë në një vend, largësia e të cilit është 90 km e më tepër dhe i cili ka vendosur që atje të qëndrojë më pak se 15 ditë. Mirëpo, në qoftë se agjërimi nuk e dëmton ose nuk i paraqet vështirësi ose shqetësime, ai mund edhe të agjërojë. Ditët e paagjëruara gjithsesi duhen agjëruar më vonë kaza. Allahu xh.sh. ka thënë në Kuran:

فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ

“E kush është i sëmurë ose në udhëtim, (le të agjërojë) aq (ditë) nga ditët e tjera.” (Bekare, 2/184)

– Të përmuajshmet e grave dhe lehonia: Gjatë kohës kur femra është me të përmuajshmet e veta ose në kohën e lehonisë, jo vetëm që lirohet, por madje nuk i lejohet të agjërojë dhe as të falë namaz. Në qoftë se kjo gjendje ka ndodhur në ditët gjatë Ramazanit, atëherë ato ditë duhet t’i kompensojë pas Ramazanit në një kohë të përshtatshme, kurse namazin nuk ka nevojë ta plotësojë.

– Shtatzënësia dhe ushqimi me gji (mëkimi). Gratë shtatzëna dhe ato që janë mëkuese, me qëllim që të mos dëmtohen vetë, si dhe fëmijët e tyre, përfitojnë nga leja për të mos agjëruar. Mirëpo, ditët e paagjëruara duhet t’i plotësojnë pas përfundimit të mëkimit.

– Pleqëria. Nëse njeriu është i moshuar dhe nuk mund ta përballojë dot agjërimin, ose e përballon por me shumë shqetësime e vështirësi, atij i lejohet mosagjërimi. Pasi vërtetohet se ata nuk kanë mundësi as ta bëjnë detyrimin kaza, atëherë detyrohen me shpërblesë (të ushqejnë një të varfër, ushqim njëditor me dy vakte dhe me masë të caktuar) që i jepet një të varfri për çdo ditë të cilën nuk e ka agjërur. Allahu xh.sh. me Kuran na ka urdhëruar:

وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ

“E ata që i rëndon ai (nuk mund të agjërojnë), janë të obliguar për kompensim, ushqim njëditor një të varfri…” (Bekare, 2/184). Ndërkaq, nëse ai vetë është i varfër dhe nuk ka mundësi për shpërblesë (fidje), atëherë nuk ka kurfarë detyrimi.

– Ballafaqimi me armikun në luftë. Në qoftë se agjërimi e dobëson agjëruesin, i cili duhet të ballafaqohet në fushëbetejë me armikun, atëherë atij i lejohet të mos agjërojë. Kjo për faktin se interesi i përgjithshëm ka përparësi ndaj atij individual dhe se këtë të dytin mund ta realizojë edhe më vonë. Ditët e paagjëruara duhet të bëhen kaza.

– Prishja e agjërimit për shkak të presionit-dhunës fizike. Nëse agjëruesi kërcënohet me jetë ose lëndim të rëndë trupor ose këputje gjymtyre nëse nuk e prish agjërimin (kur e ka të detyrueshëm-farz), atij i lejohet edhe ta prishë e më pas duhet bërë kaza.

– Puna e rëndë fizike. Ka punëtorë të cilët janë të detyruar të kryejnë punë të rënda fizike, ose të rrezikshme për jetën, siç është puna në miniera, në metalurgji, ose në termocentrale, sidomos ditëve të gjata e të nxehta të verës. Të tillët duhet ta provojnë agjërimin, por nëse nuk kanë mundësi për ta përballuar, ose kanë frikë se do t’u rrezikohet jeta, atëherë iu lejohet mosagjërimi dhe ditët e paagjëruara duhet t’i bëjnë kaza gjatë ditëve të pushimit ose dimrit, kur janë ditët më të shkurtra.

2.4. Agjërimi dhe nijeti

Një kusht i rëndësishëm i agjërimit është edhe nijeti. Agjërimi pa nijet nuk është i saktë. Prandaj duhet të dihet koha dhe mënyra e nijetit. Sipas kohës së nijetit, agjërimi ndahet në dy grupe:

1. a) Agjërimi ku nijeti mund të bëhet nga akshami deri në mesditë. Në këtë kategori hyjnë agjërimi i Ramazanit, agjërimi i ditëve të premtuara e të caktuara në kohë dhe ato nafile. Nijeti në rastet e sipërpërmendura mund të bëhet edhe para agimit por edhe deri në drekë. Nijeti i bërë në mbrëmje është më i pëlqyer.
2. b) Agjërimi, nijeti i të cilit bëhet natën para imsakut. Këta janë: Ditët e prapambetura nga Ramazani, të gjitha llojet e agjërimit kefaret, agjërimi nafile i prishur dhe ai i premtuar (i papërcaktuar në kohë). Meqë këta agjërime nuk kanë kohë fikse, është e domosdoshme bërja nijet e tyre natën. Nijeti për këto kategori agjërimi nuk mund të bëhet pas agimit.

2.5. Nisja e agjërimit dhe mbyllja e tij

Se kur fillon dhe kur mbaron një ditë e agjërimit, kjo është përcaktuar me Kuran. Allahu i Madhërishëm, lidhur me këtë, ka thënë:

… وَ كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكُمُ الْخَيْطُ الْأَبْيَضُ مِنَ الْخَيْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ …

“… dhe hani e pini deri sa të dallohet qartë peri i bardhë (bardhësia e agimit) nga peri i zi (errësira e natës) në agim, e pastaj agjërimin plotësojeni deri në mbrëmje…” (Bekare, 2/187).

Allahu i Madhërishëm në këtë ajet kuranor, në mënyrë alegorike, e ka përmendur perin-fijen e bardhë dhe fijen e zezë. Pra, bardhësia e ditës dhe errësira e natës, gjegjësisht nga momenti kur, në kushte normale, ato dallohen njëra prej tjetrës, është koha e fillimit të agjërimit, i cili duhet të zgjasë deri sa të perëndojë dielli. Mirëpo, rregullat teorike të Sheriatit, bashkë me ato praktike të astronomisë, tregojnë shumë saktë, deri në minuta, se kur duhet filluar dhe kur mbaron çdo ditë e agjërimit. Andaj, të dhënat për kohën e imsakut, fillimit të agjërimit dhe atë të iftarit, përfundimit të tij, për çdo ditë të vitit, zakonisht botohen në kalendarin fetar islam.

2.6. Vlerat e syfyrit dhe iftarit

Syfyr quhet ushqimi që hahet në kohën mes mesnatës dhe zbardhjes. I Dërguari i Allahut paqja qoftë mbi të ka këshilluar ngritjen në syfyr dhe ngrënien qoftë edhe të një kafshate dhe ka thënë se në syfyr ka begati dhe se për ata që ngrihen në syfyr, bëjnë lutje engjëjt. Sipas rrëfimit (rivajetit) të Ebu Said el-Hudriut (r.a.), Profeti paqja qoftë mbi të ka thënë kështu: “Në syfyr ka bereqet. Kurrsesi të mos rrini pa u ngritur në syfyr qoftë edhe për të pirë një të gëlltitur ujë, sepse Allahu (xh.xh.) dhe engjëjt bëjnë lutje për ata që ngrihen në syfyr!” (Ahmed b. Hanbel, 3/12, 32, 44, 99)

Syfyr do të thotë ngritje nga gjumi, do të thotë që besimtarët të jenë të zgjuar pa zbardhur. Kjo është koha më prodhimtare dhe më e begatë. Kjo begati mund të jetë në forma dhe aspekte të ndryshme: të veprosh sipas sunetit të Profetit paqja qoftë mbi të, të fitosh fuqi dhe forcë me anë të syfyrit për agjërimin dhe adhurimet e tjera, të jesh tërë gjallëri, të bëhesh pengesë për sjelljet e ashpra e të pahijshme që mund të shkaktojë uria e fortë (për shkak të mosngritjes në syfyr dhe mosngrënies), të krijosh mundësi për të bërë lutje dhe për ta përmendur Allahun. Gjithashtu, syfyri është koha kur lutjet e bëra, namazet e falura dhe këndimet e Kuranit arrijnë te Zoti.

Njëra nga sjelljet që kërkohet të trajtohet me vëmendje nga personi që agjëron, është ta shtyjë syfyrin gjer në kohën e fundit të tij. Në këtë shtyrje është mëshira dhe dhembshuria e Profetit paqja qoftë mbi të për umetin e tij. Profeti ynë paqja qoftë mbi të ka porositur: “Për sa kohë që do ta shpejtojë iftarin dhe do ta shtyjë syfyrin, umeti im do të ketë mbarësi!” (Ebu Daud, Saum, 21; Ahmed b. Hanbel, 2/450)

Është sunet që personi që agjëron ta çelë agjërimin dhe të hajë iftar sapo të hyjë koha e akshamit (perëndimit të diellit) që është edhe koha e namazit të akshamit. Megjithëse koha e faljes së namazit të akshamit është shumë e kufizuar dhe se duhet falur sapo t’i hyjë koha, Profeti paqja qoftë mbi të në fillim hante iftar, pastaj falte namazin. Në shpejtimin e çeljes dhe ngrënies së iftarit ka mëshirë dhe dhembshuri për njerëzit. T’i lësh të detyruar njerëzit që kanë ndenjur të uritur nga mëngjesi gjer në mbrëmje, të mos hanë iftar kur t’i vijë koha, por ta shtyjnë edhe më, kjo gjë është vështirë të pajtohet me dhembshurinë e gjerë të Islamit. Prandaj Profeti e ka nxitur umetin të nxitohet në iftar dhe e ka vënë atë para namazit. Gjithashtu, në një hadith Profeti paqja qoftë mbi të ka thënë: “Për sa kohë që njerëzit të vazhdojnë të nxitohen në iftar, do të kenë mbarësi!” (Buhari, Saum, 45; Muslim, Sijam, 48; Tirmidhi, Saum, 13; Ibn Maxhe, Sijam, 24; Darimi, Saum, 11)

Është sunet që iftari të hapet me ujë apo me hurma. I Dërguari i Allahut paqja qoftë mbi të, po të kishte hurma, e hapte iftarin me to, përndryshe e hapte me ujë. Sipas rivajetit të Sulejman b. Amrit (r.a), i Dërguari i Allahut ka porositur kështu: “Kush nga ju që të jetë i agjëruar, të bëjë iftar me hurma. Po të mos gjejë dot hurma, të bëjë iftar me ujë se uji është shumë pastrues!” (Ebu Dauud, Saum, 21; Tirmidhi, Saum, 10; Ibn Maxhe, Sijam, 25; Darimi, Saum, 12)

Janë disa njerëz, lutjet e të cilëve marrin përgjigje, lutjet u plotësohen, ata nuk kthehen duarbosh. Profeti ynë paqja qoftë mbi të ka thënë: “Janë tre vetë, lutjet e të cilëve nuk kthehen prapë: lutja e agjëruesit në kohën e iftarit, lutja e imamit të drejtë dhe lutja e viktimës!” (Tirmidhi, Daauat, 130)

2.7. Duaja e iftarit

Profeti (a.s.) dhe e cila është dukshëm e përhapur ndër besimtarët tanë:

اللهم لك صمت و بك آمنت و عليك توكلت و على رزقك أفطرت

“Allahu ynë, vetëm për Ty agjërova, Ty të besova, te Ti u mbështeta dhe me rizkun Tënd (atë që më ke dhënë) bëra iftar.”

2.8. Si kryhet agjërimi, çfarë e prish atë dhe çfarë jo, çfarë duhet të kemi kujdes

Si për çdo adhurim, edhe për agjërimin e muajit të ramazanit që mbahet një herë në vit, ka një sërë rregullash që duhen respektuar. Këto rregulla kanë të bëjnë me dy lloj situatash në të cilat ndodhet personi që agjëron: a) situatat që e prishin agjërimin por kërkojnë vetëm kazanë e tij; b) situatat që e prishin agjërimin dhe kërkojnë edhe kazanë, edhe kefaretin (kundërshpërblim) e tij.

Kaza: Është agjërimi i një dite tjetër në kompensim të agjërimit të prishur me arsye. Kefaret është të agjërosh 60 ditë rë njëpasnjëshme pa ndërprerje. Ky është kundërshpërblimi i prishjes së agjërimit të një a më shumë ditësh të ramazanit të një viti. Kefareti bëhet detyrim për agjëruesin që e prish agjërimin, duke vepruar pa harresë dhe me vetëdije të plotë pasi e ka nisur atë.

1. a) Situatat të cilat e prishin agjërimin, por që kërkojnë vetëm kazanë e tij:

– Agjërimi prishet nëse personi ha ose pi gjëra të cilat nuk përdoren zakonisht si ushqime dhe si pije dhe që natyra njerëzore nuk është e prirë për t’i përdorur si ushqime dhe pije, p.sh. ngrënia e dheut, orizit të pagatuar, brumit të papjekur, miellit, arrat jeshile që akoma nuk kanë thelb e të tjera të kësaj natyre. Ngrënia e tyre e prish agjërimin dhe për atë duhet bërë kaza.

– Nëse ha syfyr duke menduar se akoma nuk është koha e imsakut, ose nëse bën iftar duke menduar se ka perënduar dielli; si në rastin e parë ashtu dhe në të fundit vërtetohet e kundërta.

– Kalimi në grykë i ujit të marrë me gojë ose të tërhequr me hundë, gjatë marrjes së abdesit.

– Ngrënia ose pirja me dashje pasi që të ketë ngrënë ose pirë diç me harresë duke pandehur se është prishur agjërimi.

– Vjellja e vetëkërkuar qoftë edhe më pak se sa mbushet goja plotë.

– Gëlltitja e pështymës ose lëngut të gojës së bashkëshortes.

– Përjetimi i ekstazës seksuale (derdhja e lëngjeve seksuale te mashkulli dhe kulmi i kënaqësisë seksore – orgazma te femra) me anë të puthjes, përqafimit ose përkëdheljes (kuptohet pa kryer marrëdhënie seksuale).

– Mbajtja në gojë e bombones, e çamçakëzit e prish agjërimin dhe duhet bërë kaza.

– Nëse personi detyrohet në marrëdhënie seksuale me përdhunë. (Përdhunë konsiderohet përdorimi i forcës duke e kërcënuar me prerje të ndonjë gjymtyre të trupit ose duke ia dëmtuar atë me anë të rrahjes). Për këtë lypset vetëm kaza.

1. b) Situatat që e prishin agjërimin dhe kërkojnë edhe kazanë, edhe kefaretin (kundërshpërblim) e tij:

Me këtë rast bëhet fjalë për personin, i cili agjëron gjatë Ramazanit dhe e prish agjërimin me vetëdëshirë dhe vetëdije të plotë, duke bërë ndonjë veprim, disa nga të cilat do t’i numërojmë në vijim. Ai, me këtë rast, krahas zëvendësimit të asaj dite që e ka prishur, detyrohet edhe me kundërshpërblimin (kefaretin) përkatës:

– Me ngrënie, me pirje, me gëlltitje të diçkaje ose me përdorim ilaçesh pa justifikim sheriatik.

– Në qoftë se pi duhan ose i ha fletët e tij, apo thith tymin e tij qëllimisht.

– Kryerje të marrëdhënieve seksuale me bashkëshorten (xhima) gjatë kohës kur agjëron qëllimisht, jo nga harresa.

2.9. Vaksina dhe injeksioni

Nuk ka dyshim se, në qoftë se agjëruesi gjatë kohës së agjërimit, merr lëndë ushqyese ose serume të ndryshme me anë të mjeteve mjekësore (infuzionet, gjilpërat-injeksionet), qoftë në venë ose në damarët e trupit, agjërimi prishet. Andaj, atë ditë duhet ta plotësojë duke agjëruar një ditë tjetër, pasi të shërohet. Ndërkaq, nëse agjëruesi ka marrë injeksione të tjera për t’i larguar dhimbjet, për ulje të tensionit ose për shërim, qoftë nën lëkurë ose në muskuj, agjërimi nuk prishet. Mirëpo, sikur të ketë mundësi që marrjen e tyre ta shtyjë pas kohës së iftarit, kjo do të ishte akoma më mirë.

Përdorimi i insulinës për diabetikët nuk e prish agjërimin, ndonëse përdorimi i saj në mes të iftarit dhe syfyrit është më i preferueshëm.

3. Namazi i Teravive

Fjala arabishte teravih është shumësi i fjalës terviha që do të thotë pushim, qetësim, etj. Ndenjja e fundit pas çdo katër rekatesh të namazit sunet të posaçëm vetëm për muajin e ramazanit, të falur pas namazit të jacisë, është emërtuar terviha dhe, më pas, fjala teravih si shumësi i kësaj fjale, është bërë emri i namazit nafile të falur në netët e ramazanit.

Teravitë janë sunet muekked. Teravitë janë nga shenjat dalluese të Islamit. Për meshkujt dhe femrat janë suneti jo i agjërimit, por i muajit të ramazanit.

Sipas një rivajeti të ardhur nga Aishja (r.a), Profeti pati filluar të drejtonte faljen e teravive në ramazan gjatë disa netëve, pastaj e pati lënë nga droja se mos kthehet në farz,¹ por sahabet i pati inkurajuar ta falnin, duke u thënë: “Kush e fal namazin e ramazanit (teravive) duke besuar dhe duke e pritur sevapin e tij nga Allahu, atij do t’i falen mëkatet e shkuara!”²

Në një hadith tjetër, Profeti paqja qoftë mbi të e ka shprehur personalisht kështu rëndësinë e faljes së namazit të teravive dhe se namazi i teravive është sunet: “Allahu jua bëri farz agjërimin në muajin e ramazanit, kurse unë ju nxita të bëni kijam (të falni namazin e teravive) gjatë netëve të ramazanit si sunetin tim. Kush mban agjërim me sinqeritet duke i besuar Allahut dhe duke e pritur të mirën vetëm prej Tij si dhe bën kijam (fal namazin e teravive), pastrohet nga mëkatet dhe bëhet si atë ditë kur e ka lindur nëna!”³

Nga ibn Abasi është përcjellë se “Profeti ka drejtuar në ramazan faljen e njëzet rekateve dhe të vitrit”.⁴ Në këtë specifikë është edhe praktika unike e sahabeve.⁵

Sipas medhhebit hanefi, shafi dhe hanbeli, namazi i teravive është njëzet rekate. Kurse në medhhebin maliki ka dy pikëpamje: njëzet rekate dhe tridhjetegjashtë rekate. Por në disa vepra të kësaj shkolle shprehet se prirja nga dje gjer më sot ka qenë për njëzet rekate.⁶ Imam Neveviu si njëri prej imamëve më të rëndësishëm të medhhebit shafi, pasi thekson se namazi i teravive, sipas mendimit unik të dijetarëve, është sunet, e shpreh qartë se, sipas shkollës së tyre, është njëzet rekate.⁷ Ibni Abidini, autoriteti i padiskutueshëm në shkencën e fikhut të periudhave të fundit, ka pohuar se namazi i teravive falet me njëzet rekate në lindje e në perëndim.⁸

Namazi i teravive falet pas namazit të jacisë dhe para vitrit. Por është xhaiz të falet edhe pas vitrit.

Falja e namazit të teravive me xhemat është sunet. Falja e namazit të teravive me xhemat është sunet kifai, domethënë, mjafton që, në një vendbanim të caktuar, të falet namazi i teravive vetëm në një pikë.

Mënyra më e virtytshme e faljes së namazit të teravive është falja duke dhënë selam në çdo dy rekate. Mes tyre këndohen salavate, esmai ilahi dhe lutje të tilla si hizbul hasin dhe hizbul masun.

Pas namazit të teravive, falet namazi i vitrit gjithashtu me xhemat.

4. Zekati dhe sadakaja e fitres

Zekati është kushti i katërt i Islamit dhe një nga adhurimet më kryesore në fenë Islame. Zekat do të thotë pastërti, begati dhe shtim. Specifikisht zekati është të dhënit ¼ ose 2.5% nga pasuria vjetore e paprekur. Ky adhurim u bë farz në vitin e dytë të hixhretit para farzit të agjërimit. Në mënyrë të veçantë, zekati, nuk është vetëm një ndihmë materiale, por është një adhurim si namazi, agjërimi dhe haxhi.

Ndërsa sadakaja e fitrit është lëmosha që u jepet të varfërve në muajin e Ramazanit. Dhënia e kësaj sadakaje është vaxhib për çdo mysliman që ka mundësi për ta dhënë atë.

4.1. Zekati si detyrim fetar, si përcaktohet shuma dhe lehtësia e dhënies së tij çdo ramazan

Në Kuran, zekati përmendet së bashku me namazin në 37 vende. Kjo tregon rëndësinë e madhe të zekatit në fenë Islame. Zekati është një adhurim i detyrueshëm, sepse Allahu i Lartë urdhëron: “…jepeni zekatin!…” (Bekare, 2:43.)

Edhe Profeti ynë e përkufizon Islamin “si dëshminë se nuk ka zot tjetër veç Allahut dhe se Muhamedi është i dërguari i Tij, si falje të namazit, dhënie të zekatit, shkuarje në haxh dhe agjërim të muajit të ramazanit.” (Buhari, Iman, 1, 3 )

Njeriu i pasur sipas kritereve fetare duhet të japë zekat një herë në vit. Ai nuk duhet të harrojë se pasuria që zotëron, i është bërë dhuratë nga ana e Allahut. Si përgjigje falënderimi ndaj kësaj mirësie, ai duhet të japë zekatin e pasurisë që posedon.

Gjërat me të cilat jepet zekati janë këto:

1. Paraja.
2. Sendet e çmuara si ari, argjendi dhe stolitë si perlat, diamantet, etj.
3. Kafshët si gjedhët, delet, devetë, etj.
4. Mallrat e tregtisë.

Për të gjitha këto jepet zekat në masën që ka përcaktuar feja jonë. Për këto mallra jepet zekat nëse sasia e tyre ka arritur nisabin, sasinë e pranuar si të mjaftueshme nga feja për të dhënë zekat. Për sa i përket sendeve të çmuara dhe mallrave të tregtisë, sasia e mjaftueshme për të dhënë zekat duhet të jetë e barasvlershme me 85 gram ar ose 595 gram argjend. Nëse të gjitha këto mallra e kanë arritur këtë sasi, 2.5% e tyre ose 1/40 jepet si zekat.

Sasia e mjaftueshme për zekat për delet e dhitë është 1 në 40 krerë. Për gjedhët 1 në 30, ndërsa për devetë, 1 në 5 krerë. Këtu duhet që kafshët të jenë prej atyre që, më tepër se gjysmën e vitit, ushqehen vetë në natyrë, pra nuk janë ngarkesë ekonomike për të zotin. Në dhënien e zekatit nuk llogariten gjërat dhe mallrat që janë nevojë bazë për njeriun. Për shembull, nuk duhet dhënë zekat për shtëpinë ku banohet, orenditë e shtëpisë, rrobat që vishen, stolitë që nuk janë për t’u shitur, mjetet apo kafshët që përdoren për transport, sepse këto hyjnë në nevojat bazë.

Kategoritë të cilat përfitojnë nga dhënia e zekatit janë përmendur në ajetin e 60 të sures Teube ku thuhet: “Lëmosha e zekatit është vetëm për të varfrit, për nevojtarët, për nëpunësit e ngarkuar me mbledhjen dhe administrimin e tij, për ata që u duhen përfituar zemrat (të dobëtëve në besim), për lirimin e skllevërve, për të rënduarit nga borxhet, për (luftëtarët në) rrugën e Allahut dhe për udhëtarët e mbetur rrugëve. Këto janë detyrat e vëna prej Allahut. Vërtet, Allahu është i Gjithëdijshëm dhe i Urtë.”

4.2. Fidje

Fidja është detyrimi që japin njerëzit, të cilët nuk mund të agjërojnë për shkak të pleqërisë, ose për shkak të ndonjë sëmundjeje të vazhdueshme dhe të pashërueshme, duke e ushqyer një të varfër për çdo ditë të paagjëruar nga dy vakte dhe në sasinë e caktuar. Një veprim i tillë bazohet në ajetin kuranor, në të cilin Allahu i Lartësuar ka thënë:

وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ

“…Ata që nuk mund të agjërojnë, janë të obliguar me kompensim (fidje) që është ushqimi ditor i një të varfri. Kush e shton sasinë e fidjes me vetëdëshirë, ajo është aq më mirë për të. Mirëpo, nëse agjëroni kjo është më mirë për ju, sikurse ta dini.” (Bekare, 2/184)

4.3. Sadakaja e fitres; si përcaktohet dhe kujt i jepet

Sadakaja e fitrit mund të fillojë të jepet që në ditën e parë të Ramazanit dhe përfundon në kohën e namazit të Bajramit. Sasia e sadakasë së fitrit është sipas nisabit ditor të përcaktuar nga autoriteti fetar i një vendi. Ndërsa nisabi përcaktohet duke marrë parasyshë sasinë e mjaftueshme për ushqimin një ditor të një të varfri. Kushdo që është në gjendje, u jep të varfërve fitrin e vet, të bashkëshortes dhe të fëmijëve. Kryefamiljari nuk mund t’u japë fitra bashkëshortes, nënës, babait, gjyshit, gjyshes, fëmijëve dhe nipave, sepse është i detyruar për të plotësuar nevojat e tyre.

5. Nata e Kadrit

5.1. Vlera e Natës së Kadrit

Nata e Kadrit është një nga netët më të vlefshme dhe dhe më të rëndësishme në jetën e një besimtari. Këtë vlerë ja ka dhënë pikërisht vetë Allahu i Madhëruar fillimisht kur një prej sureve të Kuranit të Lartësuar e ka emërtuar pikërisht me emrin surja Kadr. Është surja e 97 sipas rendit të tyre.

Nata e Kadrit është natë e çmueshme, Allahu e veçoi atë me shumë veçori të mëdha, të cilat tregojnë për vlerat dhe madhështinë e saj, prej tyre:

1. Është nata në të cilën ka zbritur në të Kurani, siç thotë Allahu i Madhëruar: “Vërtetë, Ne e kemi zbritur atë (Kuranin) në Natën e Kadrit”, (Kuran, 97/1).
2. Allahu e cilësoj këtë natë se është e begatshme dhe e bekuar, me fjalën e Tij: “Vërtet, Ne e kemi zbritur atë (Kuranin) në një natë të begatshme (të bekuar)”, (Duhan, 3).
3. Për të vazhduar me vlerën e saj, Allahu i Madhëruar e ka bërë të qartë pikërisht në suren Kadr ku thotë: “Nata e Kadrit është më e mirë se një mijë muaj”. (Kuran, 97:3). Ky përgëzim hyjnor është aq i qartë dhe i fortë sa nuk lë vend për asnjë koment tjetër. Si rrjedhojë, kjo është edhe një argument për vlerën e lartë të kësaj nate.

Gjithashtu për vlerën e kesaj nate kane folur qarte dhe hadithet e Profetit s.a.s. ku ka thënë: “Ai që e kalon Natën e Kadrit me adhurim duke besuar me zemër për vlerën e saj i falen të gjitha gjynahet e mëparshme”. (Buhari, 1910; Muslim, 760).

Gjithashtu ne shoqerine shqiptare, kjo nate ka arritur qe te jete pjese e saj, duke u perkujtuar nga nje mase shume e gjere si nje nate e mire, pavaresisht se disa prej tyre, jo besimtaret myslimane, nuk e emertojne dot si nate te Kadrit.

5.2. Kur është Nata e Kadrit dhe si ta kapësh atë

Per sa i perket se kur ndodhet fiks nata e Kadrit, ka disa mendime per te. Dhe shumica e transmetimeve prej te Derguarit te Allahut mbeshtesin mendimin qe nata e Kadrit ndodhet ne 10 netet e fundit te Ramazanit, kur dhe praktika qe vete Profeti s.a.s bente e mbeshtet kete qe bente itikaf pikerisht ne keto dite. Profeti na tregon ne nje hadith te transmetuar prej Aishes (Allahu qofte i kenaqur me Te) ku thote: “Kerkojeni naten e Kadrit ne dhjete ditet e fundit te Ramazanit” (Muslim, Sijam 219). Ne nje hadith tjeter te transmetuar po nga Aishja (Allahu qofte i kenaqur me Te) Profeti s.a.s thote: “Kerkojeni naten e Kadrit ne dhjete ditet e fundit teke te Ramazanit” (Buhari, Lejletul Kadr, 3).

Gjithashtu ka dhe transmetime qe sahabe te nderuar dhe dijetare mendojne qe nata e Kadrit ndodhet pikerisht ne naten e 27 te Ramazanit.

Ubej ibn Kabi, radijallahu anhu, na rrëfen se i është thënë: Abdullah ibn Mesudi, radijallahu anhu, ka thënë: kush e kalon tërë vitin në namaz nate e arrin edhe Natën e Kadrit. Atëherë Ubej b. Kabi, radijallahu anhu, thotë:

والله الذي لا إله إلا هو إنها لفي رمضان، ووالله إني لأعلم أي ليلةٍ هي، هي الليلة التي أمرنا بها رسول الله صلى الله عليه وسلم بقيامها، هي ليلة صبيحة سبع وعشرين، وأمارتها أن تطلع الشمس في صبيحة يومها بيضاء لا شعاع لها

“Pasha Allahun, përveç të cilit nuk ka zot tjetër, kjo natë është në Ramazan dhe pasha Allahun e di se në cilën natë është. Është nata, të cilën duhet na ka urdhëruar Pejgamberi, sal-lallahu alejhi ve sel-lem, ta kalojmë në namaz, është nata e njëzet e shtatë, kurse shenja e kësaj nate është lindja e diellit në mëngjesin e Natës së Kadrit me dritë e pa rreze”. (Muslimi)

Qe te treja transmetimet, po ashtu dhe transmetime te tjera nuk e perjashtojne faktin qe eshte pikerisht ne 10 diteshin e fundit te Ramazanit. Dhe nje nga arsyet pse dhe ne shoqerine tone eshte bere tradite qe kjo nate te kerkohet pikerisht ne naten e 27 te Ramazanit eshte transmetimi me larte i ardhur prej Ubej b. Kabit (r.a).

5.3. Çfarë të bësh Natën e Kadrit

Le të përmendim disa gjëra të cilat duhet të kryejnë besimtarët gjatë kësaj nate për ta vlerësuar sa më mirë atë:

• Këtë natë duhet kryer adhurim për hir të Allahut, duhet falur namaz dhe përforcuar ndjenja e adhurimit.
• Duhet lexuar sa më shumë Kuran, të dëgjohet ai që e lexon atë si dhe të meditohet mbi ato ç’ka thotë Kurani.
• Duhet të biem në salavat mbi Profetin tonë (s.a.s), të shpresojmë në shefaatin e tij, të forcojmë vetëdijen e të qenit nga umeti i tij dhe të rinovojmë besnikërinë ndaj tij.
• Duhet të kërkojmë falje e mëshirë nga Allahu, të bëjmë autokritikë ndaj nefsit tonë dhe të bindim veten të kthehemi drejt rrugës së drejtë.
• Të bëjmë sa më shumë dhikër (përkujtim) e të meditojmë. Vetëm me përkujtimin e Allahut gjejnë prehje e shpëtim zemrat.
• Të lutemi sa më shumë, sepse duaja është mjeti që e afron më shumë robin me Zotin e tij. Transmetohet se Profeti Nderuar (s.a.s) këtë natë ka bërë këtë dua: “Allahumme inneke afuvvun, tuhibbu’l-afue fa’fuanni.” (Zoti im! Ti je Falës, të pëlqen të falësh, më fal dhe mua!
• Këtë natë të shenjtë duhet të kërkojmë prej Allahut të falë të gjithë besimtarët. Të lutemi që kjo natë të bëhet të bëhet shkak për forcimin e dashurisë dhe vëllazërisë, dhe për ruajtjen e gjithë njerëzimit nga fatkeqësitë.

6. Kurani dhe mukabeleja në ramazan

Kurani, burimi i orientimit dhe i rrugës së drejtë për besimtarët, është një libër që gjithmonë duhet lexuar, duhet menduar dhe medituar mbi të. Besimtarët myslimanë kanë nevojë për Kuranin sa ç’kanë për ajrin, ujin dhe bukën. Profeti ynë paqja qoftë mbi të e ka kaluar gjithë jetën e vet duke ua tërhequr njerëzve vështrimin dhe vëmendjen mbi Kuranin. E ka kënduar dhe përsëritur vetë, herë-herë i ka vënë edhe sahabet, shokët e tij, ta këndojnë dhe i ka dëgjuar. Në kohët kur ka qenë i agjëruar, veçanërisht në ramazan, ka treguar një përkushtim më të madh ndaj Kuranit, e ka kënduar shumë atë. Edhe besimtarët myslimanë, si umeti i profetit Muhamed paqja qoftë mbi të, duhet të jenë të lidhur ngushtë me Kuranin, veçanërisht në ramazan, duhet të ndriçohen nga klima e tij e ndriçuar. Këndimi i Kuranit ka një vend të posaçëm veçanërisht në ramazan. I Dërguari i Allahut paqja qoftë mbi të në ramazan merrej me Kuranin më shumë se zakonisht, e këndonte dhe meditonte mbi të, sepse në këtë muaj ia kishte zbritur Allahu Kuranin atij! Çdo natë të ramazanit, Profeti paqja qoftë mbi të bashkë me Xhebrail Eminin mësonin së bashku Kuran. Dhe në çdo ramazan e bënin së bashku Kuranin mukabele (e këndonin dhe e dëgjonin me radhë) nga kreu në fund. Edhe atë vit që do të ndërronte jetë Profeti, kjo mukabele pati ndodhur dy herë. Ibni Abasi (r.a) flet për këtë në një hadith që e përcjell: “I Dërguari i Allahut paqja qoftë mbi të ishte më bujari i njerëzve. Kurse koha kur bujaria e tij arrinte kulmin, ishte koha kur takohej me Xhebrailin në ramazan. Gjatë çdo nate të ramazanit, ai takohej me Xhebrailin dhe e mësonin Kuranin së bashku. Në të mirë, Profeti ishte më i fuqishëm se era që fryn me vrull!” (Buhari, Bed’ul vahj, 5, 6; Saum, 7; Menakib, 23; Muslim, Fedail, 48, 50)

Mukabeleja është një traditë e vyer profetike, e cila është ruajtur brez pas brezi. Ende sot e kësaj dite në xhamitë shqiptare vijon aplikimi i mukabelesë, ku hoxhallarët këndojnë çdo ditë një xhuzë dhe xhemati i ndjek ata me përkushtim.

7. Itikafi

“Itikaf” në aspektin gjuhësor do të thotë: qëndrim, ndalim në një vend, ruajtje, ndejë, vetmim, izolim … Ndërkaq, në aspektin sheriatik, fjala është për qëndrimin dhe ndenien në xhami me qëllim të përkushtimit në adhurim duke qenë agjërueshëm. Itikafi gjatë dhjetë ditëve të fundit të Ramazanit është prej veprave që konsiderohen syneti muekede – i fortë. Në kushte dhe rrethana normale është kështu, ndërkaq, nëse dikush e ka për të përmbushur premtimin e dhënë (nedher), atëherë nuk është më syneti muekede, por vaxhib – detyrim.

7.1. Vlera e itikafit

Muaji i Ramazanit është i gjithi një muaj i begatë dhe në çdo ditë të tij gjenden mirësi të panumërta. Sidoqoftë, shohim se 10 ditët e fundit të këtij muaji kanë një vlerë edhe më të jashtëzakonshme. Netët e fundit të muajit Ramazan marrin një vlerë tepër të madhe, për arsye se në një prej këtyre netëve gjendet edhe nata e madhe e Kadrit, e cila është më e vlefshme se 1000 muaj, apo sa e gjithë jeta jonë. Kërkimi me ngulm i kësaj nate, duke i kaluar të gjitha netët me një përkushtim ndryshe, është një adhurim që e mësojmë edhe nga Profeti ynë Muhamedi (a.s). Teksa jemi në fund të muajit të Ramazanit dhe para nesh shohim vijën e përfundimit, atëherë duhet të shpejtojmë sa më shumë në adhurimet tona, duke i çuar ato në pikën më maksimale të mundshme.

Aishja (r.a) na tregon se Profeti (a.s) i kalonte zgjuar 10 netët e fundit të Ramazanit, e zgjonte familjen e tij për adhurim dhe e mblidhte shtratin në të cilin flinte. Këtu shohim qartë se ndaj këtyre 10 netëve, Profeti tregonte një përkushtim ndryshe dhe një nga qëllimet e kësaj ishte edhe mbërritja e natës së Kadrit, nata specifike e së cilës është mbajtur e fshehtë. Kur Profeti (a.s) e harroi natën në të cilën ishte ajo e Kadrit, ai i tha shokëve se kjo ndoshta ishte më mirë për ta. Urtësia e kësaj është në përpjekjen e njeriut në kërkimin me ngul të kësaj nate në të gjithë Ramazanin dhe më specifikisht në 10 netët e fundit të tij, duke i kaluar ato me më shumë adhurim.

Një nga metodat që Profeti ynë (a.s) përdorte për të rritur nivelin e adhurimit të tij në 10 netët e fundit të Ramazanit ishte edhe itikafi, qëndrimi mbyllur në xhami për një kohë të caktuar. Aishja na tregon se ai kishte bërë itikaf çdo vit në Medine dhe një herë që kishte qenë i sëmurë e kishte zëvendësuar atë në muajin e shevvalit. Çdo Ramazan kishte bërë itikaf në xhaminë e tij 10 netët e fundit të Ramazanit, ndërsa në vitin e fundit thuhet që kishte bërë itikaf 20 netët e fundit të muajit të Ramazanit. Itikafi është një nga sunnet e Profetit tonë të dashur dhe ky adhurim përmendet gjithashtu edhe në Kuranin Famëlartë.

Dimensioni shpirtëror i itikafit është më i rëndësishëm se çdo gjë tjetër. Kjo do të thotë që në ato ditë të caktuara në fokusin e besimtarit duhet të jetë zhvillimi sa më shumë i lidhjes së tij me Zotin, përmirësimi i vetes dhe ngritja e botës shpirtërore. Në itikaf janë të lejuara të gjitha adhurimet që bëhen edhe jashtë tij, siç është namazi, leximi i Kuranit, dhikri, lutja, etj. Besimtari që ka bërë nijet për t’u futur në itikaf, nuk do të thotë që e ka të ndaluar të qëndrojë dhe bisedojë për pak kohë me njerëzit e tjerë që mund të jenë bashkë me të, por duhet të tregohet shumë i kujdesshëm për disa gjëra. Ai nuk duhet ta shndërrojë këtë adhurim në një kohë të bukur të kaluar me shokë, duke u futur nëpër biseda të panevojshme, herë herë që mund të jenë edhe të dëmshme, siç është përgojimi apo gjëra të kësaj natyre.

Qëllimi i itikafit është përkushtimi maksimal në adhurim, duke bërë sa më shumë adhurime të mundemi. Ai është një mjet shumë i mirë për t’u afruar me Zotin, për të kërkuar natën e Kadrit me ngulm dhe për t’u pastruar nga çdo gjynah, nëpërmjet kërkimit të faljes dhe pendesës. Itikafi në netët e fundit të Ramazanit është një tregues shumë pozitiv për besimtarin dhe shfrytëzimin nga ana e tij e muajit të Ramazanit, sepse është pikërisht mbyllja e këtij muaji. Profeti (a.s) na tregon se përfundimi dhe mbyllja me sukses e punëve është një shenjë shumë e mirë për besimtarin. “Punët janë sipas përfundimit të tyre.” Zoti dëshiron që kur besimtari bën një vepër të mirë, ta përsosë atë. Itikafi më i vlefshëm është ai që bëhet në Qabe (në Mekë), pastaj ai në xhaminë e Profetit (a.s) në Medinë, më pas në xhaminë e Aksasë në Kudsi-sherif, kurse në xhamitë e tjera, pa dallim në mes tyre, është i njëjtë.

7.2. Kushtet e përsonit që hyn në itikaf

Personi, i cili hyn në izolim, duhet t’i plotësojë këto kushte:

• Të jetë mysliman,
• Të jetë i aftë psikikisht,
• Ta bëjë nijetin-ta ketë qëllimin e qëndrimit për itikaf,
• Të jetë i pastër nga xhunubllëku (gjendja pas kryerjes së marrëdhënieve seksuale mes burrit dhe gruas).
• Gruaja të jetë e pastër nga të përmuajshmet femërore dhe nga lehonia, por dhe të ketë marrë leje nga bashkëshorti.

7.3. Llojet e itikafit

Disa dijetarë janë të mendimit se praktikisht janë tri lloje të itikafit:

1. Itikafi i obliguar-vaxhib, që është ai i premtuar (nedhr). P.sh. kur premtohet se: nëse kthehet djali i shtëpisë nga kurbeti, atëherë ky apo ai pjesëtar i familjes do të bëjë itikaf për Zotin duke caktuar sasinë e ditëve.
2. Itikafi si traditë e vërtetuar – suneti muekede, (disa dijetarë ia shtojnë edhe “alel-kifaje” pra, nëse dikush e bën, të tjerët lirohen nga ai veprim), kur ai kryhet gjatë dhjetë ditëve të fundit të Ramazanit.
3. Itikafi i pëlqyer – mustehab, i cili bëhet gjatë ditëve të tjera jashtë Ramazanit dhe për këtë lloj nuk është detyrim agjërimi, siç është te dy llojet pararendëse.

Personi, i cili qëndron në itikaf, mund të dalë nga xhamia vetëm sa për të kryer nevojën fiziologjike, sa për të marrë abdes ose edhe për t’u pastruar, nëse e ka këtë nevojë patjetër. Ai mund të dalë nga xhamia edhe për një arsye sheriatike, siç është falja e xhumasë ose e Bajramit në xhami tjetër, nëse në atë ku është, nuk falen.

Lidhur me minimumin e qëndrimit në izolim, Ebu Hanifja arsyeton se mjafton një ditë, megjithëse rregulla për izolimin fetar është saktësuar për dhjetë ditë.

8. Namazi i natës

Namazi i natës në gjuhën arabe njihet si “Kijamu’l – Lelj” apo “Tehexhud”. Fjala tehexhud vjen nga rrënja e fjalës “Huxhud”, që do të thotë të bësh të kundërtën e diçkaje. Njeriu që çohet për t’u falur natën bën të kundërtën e gjumit, që është zgjimi dhe në rastin konkret edhe falja e namazit të natës. Në kuptimin terminologjik, namaz nate quhet namazi që falet pas kohës së faljes së namazit të jacisë, deri në lindjen e agimit (hyrja e kohës së sabahut). Disa dijetarë kanë bërë një dallim midis namazit të natës dhe tehexhudit, ku namaz nate kanë quajtur namazin që falet menjëherë pas faljes së jacisë apo para se njeriu të shtrihet për të fjetur. Ndërsa namaz tehexhudi kanë quajtur namazin që njeriu fal kur zgjohet nga gjumi i natës, specifikisht atë që falet në 1/3 e fundit të natës.

Për vlerën e namazit të natës flasin shumë ajete të Kuranit Famëlartë, disa prej tyre mund t’i rendisim si në vijim:

“Kaloje një pjesë të natës si falje shtesë për ty (Muhamed)! Është e vërtetë se Zoti yt do të të vendosë ty në një vend të lavdëruar.” (Isra, 17/79)

“O ti i mbuluar! Çohu (të falesh) gjithë natën, përveç një pjese të saj, që është gjysma ose diçka më pak. Ose diçka më shumë se ajo dhe lexoje Kuranin ngadalë dhe qartë.” (Muzzemmil, 73/1-4)

“Ata ngrihen nga shtrati, i luten Zotit të tyre me frikë e shpresë dhe japin nga ajo që iu kemi dhënë Ne.” (Sexhde, 32/16)

“Askush nuk e di se çfarë gëzimesh janë fshehur për ata (në jetën tjetër), si shpërblim për punët e mira që kanë bërë.” (Sexhde, 32/17)

“Ata flinin pak natën, ndërsa në agim kërkonin falje (nga Allahu).” (Dharijat, 51/18)

Të gjitha këto ajete tregojnë se falja e namazit të natës ka një vlerë të veçantë dhe është cilësi e njerëzve të devotshëm. Allahu i Lartësuar i ka dhënë natës disa specifika ndryshe nga dita. Një nga arsyet më të forta që i japin vlerë të madhe namazit të natës është ajo që Profeti (a.s) na e tregon në një hadith, që e transmetojnë pothuajse të gjithë librat e shkencës së Hadithit.

Ai thotë: “Kur vjen 1/3 e fundit të natës, Zoti i lartësuar zbret në qiellin më të afërt (zbritje pa përngjasim, ashtu siç i shkon për shtat madhështisë së Tij) dhe thërret: A ka dikush të më kërkojë diçka dhe Unë t’ia jap atë? A ka dikush të më lutet dhe Unë t’i përgjigjem lutjes së tij? A ka dikush të më kërkojë falje dhe Unë ta fal atë? Vazhdon të thërrasë në këtë formë deri në lindjen e agimit.”

9. Bajrami

Fjala “Bajram” vjen nga fjala arabe “el-Id” (العيد) që do të thotë gëzim, festë e cila vjen për ccdo vit. Në fenë Islame ka dy Bajrame. Ai i Kurbanit dhe ai i Ramazanit i cili ndryshe quhet edhe Fitër Bajrami.

Fitër Bajrami është festa e cila bëhet pas mbarimit të muajit të Ramazanit. Emri Fitër Bajram vjen nga ajo se myslimanët para ditës së bajramit shpërndajnë lëmoshë, solidarizohen me të varfrit, kështu për ta festuar së bashku këtë festë.

Kurban Bajrami është festa e cila bëhet ditën e therjes së një kafshe për respekt të gadishmërisë së Profetit Ibrahim a.s kur Zoti i kërkoi të flijonte të birin Ismailin a.s. Në momentin e flijimit Zoti i zbret një dash nga qielli me anë të engjëllit Xhibril a.s dhe i jep njoftimin se flijimi ishte pranuar. Kjo ditë gëzimi për Ibrahimin a.s obligohet të festohet nga myslimanët.

Ndryshe është njohur edhe si Bajram i haxhive sepse brenda ditëve të këtij bajrami kryhet edhe pelegrinazhi në qytetin e Mekes.

Në të dy këto Bajrame ka namaz i cili falet në 2 rekate pas lindjes së diellit.